Dziedziczenie ustawowe a rozwód

Zgodnie z polskim prawem spadkowym małżonek należy do grupy spadkobierców ustawowych i jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, to jest powołany do dziedziczenia w pierwszej kolejności. Wątpliwości pojawiają się w sytuacji, gdy małżonek umrze w czasie trwania sprawy rozwodowej. Czy małżonek w tej sytuacji może dziedziczyć? Jakie są w tej sprawie uregulowania?

Na początku warto wspomnieć, iż aby móc mówić o możliwości dziedziczenia naszego partnera życiowego musi zostać spełniony pewien warunek. W świetle prawa osoby te muszą zawrzeć formalny związek małżeński, by móc podlegać dziedziczeniu ustawowemu. Samo zamieszkiwanie, nawet wieloletnie, prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego czy nawet posiadanie wspólnego potomstwa nie jest objęte uregulowaniami w prawie spadkowym i nie nadaje praw spadkowych partnerom.

W sytuacji, gdy umiera były małżonek tzn. małżonkowie są już po rozwodzie sprawa jest prosta – znika uprawnienie drugiej strony do dziedziczenia i otrzymania zachowku. Mówiąc najprościej, rozwód sprawia, że osoby, które w świetle prawa uznane były za małżeństwo przestają nim być po wydaniu wyroku sądu.

Śmierć małżonka w trakcie postepowania rozwodowego

Jak już wiesz, prawo do dziedziczenia ustaje dopiero po uprawomocnieniu się wydanego wyroku sądowego. Sprawa komplikuje się, gdy jeden z małżonków umrze podczas trwania postępowania rozwodowego.

Zgodnie z art. 446 Kodeksu postepowania cywilnego sąd w razie śmierci jednego z małżonków umarza postepowanie rozwodowe, a małżonek dalej posiada prawo do dziedziczenia ustawowego i otrzymania zachowku. Jednak taka sytuacja może być krzywdząca dla innych osób upoważnionych do otrzymania spadku.

Kwestię tę reguluje artykuł 940 § 1 Kodeksu Cywilnego, który stanowi iż „Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione[1].” W razie całkowitego rozpadu wspólnoty małżeńskiej z winy jednej ze stron, nawet jeżeli wyrok w tej sprawie nie został jeszcze wydany, dziedziczenie przez małżonka ponoszącego winę za tę sytuację byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego, czy zwyczajnie niesprawiedliwe. Zwróć uwagę, że jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód bez orzekania o winie, to nawet jeżeli odpowiedzialność za rozbicie małżeństwa ponosił wyłącznie drugi z małżonków, to nie będzie możliwe wyłączenie małżonka od dziedziczenia.

Wyłączenie małżonka nie działa automatycznie. Jest ono orzekane przez sąd na podstawie powództwa złożonego przez któregokolwiek z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, a więc przez zstępnego (dziecko, wnuka) lub rodzica spadkodawcy. Należy pamiętać, że prawo do wyłączenia ze spadku przysługuje przez okres 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie dłużej jednak niż rok od otwarcia spadku.

Prócz instytucji wykluczenia z dziedziczenia sąd może uznać małżonka za osobę niegodną na mocy art. 928 KC. Przesłankami do uznania spadkobiercy za niegodnego są następujące:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego[2].”

Podsumowując, małżonek może zostać odsunięty od dziedziczenia w sytuacji:

gdy został skierowany przeciwko niemu pozew o rozwód lub separację z jego winy,
gdy sąd ustali, że rozwód wynika z winy osoby, która chce spadek otrzymać,
gdy pozew o rozwód jest uzasadniony (np. nastąpił całkowity rozpad pożycia),
gdy małżonek zostanie uznany za spadkobiercę niegodnego.

Dziedziczenie a separacja

Termin separacja często wykorzystywany jest w potocznym języku dla określenia sytuacji między małżonkami. Gdy wspólne pożycie małżeńskie uległo rozpadowi i małżonkowie nie mieszkają razem lub sypiają w oddzielnych pomieszczeniach. Niestety, taka sytuacja nie wywołuje żadnych skutków prawnych i dziedziczenie nadal odbywa się według prawa.

Natomiast, jeśli małżonkowie są w separacji i zależy im na wyłączeniu drugiej strony z dziedziczenia powinni złożyć wniosek o separację do sądu. Po uprawomocnieniu się wyroku sądu o separacji małżonkowie nie dziedziczą po sobie ani nie otrzymują prawa do zachowku. Prawomocne orzeczenie o separacji wywiera w świetle przepisów prawa o dziedziczeniu ustawowym taki sam skutek jak rozwód.

[1] https://www.arslege.pl/rozwod-lub-separacja-a-dziedziczenie/k9/a6898/

[2] https://www.arslege.pl/przeslanki-uznania-spadkobiercy-za-niegodnego/k9/a6884/