W polskim prawie spadkowym dziedziczyć można na dwa sposoby – ustawowo i testamentowo. Obie instytucje znacznie różnią się od siebie, a co za tym idzie również powodują odmienne skutki prawne.
Dziedziczenie ustawowe – na czym polega?
W sytuacji, gdy osoba bliska pozostawiła po sobie testament sprawa jest prosta – spadkobiercy, którzy zostali wskazani w testamencie dziedziczą majątek przekazany przez osobę zmarłą. W dziedziczeniu testamentowym to spadkodawca decyduje o tym, komu przepisać daną własność.
Dziedziczenie ustawowe zachodzi w sytuacji, gdy:
- testament nie został sporządzony,
- osoby wskazane w testamencie odrzuciły go,
- testament jest nieważny,
- wybrane osoby nie mogą być spadkobiercami.
Gdy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym podział majątku następuje zgodnie z kolejnością wyznaczoną w kodeksie cywilnym. Krąg spadkobierców – czyli osób uprawnionych do otrzymania spadku rozpatruje się wg grup:
- Grupa I - małżonek spadkodawcy, jego dzieci oraz ich zstępni;
- Grupa II- małżonek, rodzice, rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni tegoż rodzeństwa;
- Grupa III - dziadkowie spadkodawcy oraz zstępni dziadków spadkodawcy;
- Grupa IV - pasierbowie spadkodawcy, czyli dzieci ich małżonków;
- Grupa V - gmina ostatniego miejsca zamieszkania oraz skarb państwa.
Dziedziczenie ustawowe – kręgi spadkobierców
Grupa I
Pierwszeństwo do otrzymania spadku mają dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Według art.931 kodeksu cywilnego spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, jednak część, która otrzymuje małżonek nie może być mniejsza niż ¼ spadku. W sytuacji, gdy potomstwo spadkodawcy zmarło, spadek przysługuje ich zstępnym czyli wnukom spadkodawcy.
Grupa II
W sytuacji, gdy zmarły nie posiadał własnych dzieci do otrzymania spadku zostają powołani małżonek oraz rodzice. Rodzice dziedziczą po ¼ spadku, natomiast w sytuacji, w której małżonek również nie żyje – całość spadku zostaje przekazana rodzicom.
Zdarzają się również przypadki, w których to rodzice nie dożyli otwarcia spadku, wtedy część spadku zostaje przekazana rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach. Jeśli rodzeństwo również zmarło – spadek przypada ich zastępnym, oczywiście w takiej części jaka przysługiwała rodzicom. Natomiast jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, a brak jest rodzeństwa spadkodawcy oraz ich zstępnych, to udział żyjącego rodzica spadkodawcy oraz małżonka spadkodawcy wynosi po ½ .
Małżonek odziedziczy cały spadek w przypadku gdy spadkodawca nie pozostawi po sobie zstępnych, rodziców ani rodzeństwa i nie ma też ich zstępnych lub gdy wymienieni nie przyjmą spadku.
III grupa
Grupę trzecią stanowią dziadkowie, którzy dziedziczą w razie braku małżonka, dzieci, rodzeństwa i ich zstępnych oraz rodziców spadkodawcy. Udział w spadku dla wszystkich żyjących dziadków przypada w równych częściach dla każdego. Jeżeli, któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, pozostali dziedziczą w równych częściach .
IV grupa
Do grupy czwartej należą dzieci małżonka spadkodawcy z innego związku, czyli pasierbowie. Pasierbowie mogą dziedziczyć w przypadku, gdy nie ma małżonka spadkodawcy ani innych spadkobierców z wyżej opisanych grup. Po spadkodawcy nie mogą dziedziczyć zstępni pasierbów.
V grupa
Ostatnim podmiotem, który może zostać powołany do dziedziczenia jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Gmina otrzymuje spadek w ostateczności, gdy wszystkie wymienione wyżej osoby nie mogą być spadkobiercami. Jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek zostaje przekazany w całości Skarbowi Państwa.
Wyłączenie osób z dziedziczenia ustawowego
Warto również wspomnieć, iż możliwe jest wyłączenie małżonka z dziedziczenia. Zgodnie z art. 940 § 1 KC „ Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione[1].” Wyłączenie małżonka następuje poprzez wydanie wyroku przez sąd. Ponadto wyłączenia może żądać również każdy upoważniony spadkobierca, który ma prawo do dziedziczenia łącznie z małżonkiem. Powództwo powinno zostać wytoczone w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku. Przekroczenie tego terminu będzie oznaczało brak możliwości wyłączenia od dziedziczenia małżonka zmarłego.
[1] https://www.arslege.pl/kodeks-cywilny/k9/s2057/